Langzaam verschijnen de beelden van de ramp na orkaan Irma in de media. Een verwoesting die zijn weerga niet kent, zo lijkt het. En de chaos duurt nog even voort, want vliegvelden zijn verwoest, stroom is uitgevallen, verbindingen werken niet en ook ziekenhuizen en andere hulpdiensten zijn aan de verwoesting ten prooi gevallen. Het klinkt misschien vreemd en vergezocht, maar juist in zo’n situatie kan goed leren improviseren van grote betekenis zijn.
Improvisatie
Vorig jaar sprak ik in Eye Amsterdam voor 300 crisishulpverleners op een congres over opgeschaalde zorg van het LNAZ. Op het congres was een internationaal gezelschap van sprekers die vertelden over rampen waar ze als hulpverlener bij betrokken waren geweest. De Orlando-shootings, de brand in een nachtclub in Roemenë in 2015, de uitbraak van het ZIKA-virus in Brazilië, het was een dag vol heftige verhalen over heftige gebeurtenissen. Mijn rol was het brengen van een luchtig intermezzo met een relevante inhoud en ik hield mijn lezing Vijf Stappen in een Uur waarin ik in een uur de vaardigheden voor improvisatie uitleg en laat ervaren.
Na mijn verhaal kwam een Amerikaanse arts naar me toe. Hij zou die dag spreken over de Orlando shootings waar hij als arts van een naburige eerstehulppost bij betrokken was geweest. Hij begroette met de bekende Amerikaanse uitbundigheid en vertelde hoe ‘wonderfull’ en ‘amazing’ hij mijn verhaal had gevonden. Natuurlijk waren de vaardigheden over improvisatie hem helemaal niet onbekend, maar vooral de manier waarop ze geformuleerd waren en de onderlinge samenhang, hadden hem hem aan het denken gezet. “All our doctors need to go to improv-courses!”
Structuren
In een situatie na een natuurramp zoals op St Maarten is niets meer vanzelfsprekend. Alle oude patronen en structuren zijn weggevallen en de omstandigheden veranderen voortdurend. Om in die omstandigheden goed te blijven functioneren, is andere logica nodig dan de logica die onder normale omstandigheden geldt. Toegepaste improvisatie kan op zo’n moment van nut zijn en het verdient aanbeveling om crisisteams trainingen in improvisatie te geven.
Vijf vaardigheden voor effectieve improvisatie
Laten we eens nader kijken naar de vijf vaardigheden voor improvisatie .
- Van Ja maar… naar Ja en… gaat in dit verband vooral over dóen. Kom in actie, praat niet te lang over keuzes die je maakt, maar zet een stap, evalueer die handeling en zet daarna de volgende stap.
- Laat de ander stralen gaat bijvoorbeeld over wisselend leiderschap. Soms staat iemand toevallig in de positie om de leiding over een operatie te nemen. Er is weinig tijd om de hiërarchie op te tuigen, er moet nu gehandeld worden. Geef iemand op zo’n moment de credits van het leiderschap en ondersteun hem of haar daarin zoveel mogelijk.
- Plan niet meer dan nodig is in het verband van rampen natuurlijk logisch. Er is weinig te plannen omdat er niets zeker is. De rampenplannen voorzien in het opzetten van een structuur, in het veld is het alle hens aan dek.
- Fouten maken mag. Ook in een ramp worden door hulpverleners fouten gemaakt. Wie daar te lang bij stilstaat, maakt het alleen maar erger.
- Blijf playful is misschien wel de moeilijkste. Hoe kan je in een situatie waar mensenlevens op het spel staan je werk als een spel blijven zien? En toch, zonder ‘lucht’ in de zaak, zonder het vieren van de successen en zonder af en toe te lachen om wat er gebeurt, lijkt mij het bestrijden van een ramp een nog zwaardere klus.
Improvisatie als basishouding
Dat er in noodsituaties geïmproviseerd moet worden, is voor iedereen helder. Het verschil zit vooral hem in de basishouding; Ga je improviseren omdat je geen planning kan maken (en beschouw je improvisatie dus als een noodzakelijk kwaad)? Of ga je uit van improvisatie als basishouding en besluit je op voorhand dat improvisatie de meest voor de hand liggende keuze is. Het lijkt een nuanceverschil, maar er zitten werelden tussen de negatieve keuze voor improvisatie en de positieve.
Improvisatie in het theater
Even een uitstapje naar het theater. Wie speelt in een toneelstuk met vaste tekst moet soms zijn toevlucht nemen tot improvisatie. Als iemand zijn tekst vergeten is bijvoorbeeld of er gebeurt iets onverwachts. Er is dan in meer of mindere mate sprake van paniek en alles is erop gericht weer in het rechte spoor te komen. Improvisatie helpt dan zeker. Improvisatiespelers kiezen bewust voor improvisatie als startpunt. Het is geen noodgreep of paniekreactie, het is een primaire keuze. Hun voorbereiding is dan ook totaal anders. Ze repeteren geen vaste situaties of standaardprocedures, maar ze trainen hun improvisatiespier om in een onzekere situatie toch te kunnen excelleren.
Voorbereiding
Het zit hem dus in de voorbereiding. Wie zich voorbereidt op de bestrijding van een ramp door goed te leren improviseren, is in het veld beter toegerust om onverwachte situaties het hoofd te bieden. Lessen in improvisatie helpt crisisteams om hun vakmanschap effectiever en beter te kunnen inzetten.